Lecture Dirk van Miert, ‘De Republiek der Letteren – een verhaal over amicitia et tolerantia’ (private meeting)

Woensdag  5 september 2018 spreek dr. Dirk van Miert, universitair docent Vroegmoderne Cultuurgeschiedenis aan de Universiteit Utrecht, op uitnodiging van Tom Verboom voor de afdeling Den Haag van de Orde van de Prince over: ‘De Republiek der Letteren – een verhaal over amicitia et tolerantia’.

In 2017 vierden we de 600e verjaardag van de Republiek der Letteren, een internationaal netwerk van geleerden in heel Europa, dat tot tenminste 1800 in zwang is gebleven. In zijn lezing behandelt spreker de vraag hoe het komt, dat dit netwerk – groot gemaakt door niemand minder dan Erasmus, die de term “Respublica literaria” veelvuldig gebruikt in zijn werk – de crises van Reformatie, godsdienstoorlogen, wetenschappelijke revolutie, historisch skepticisme en radicale Verlichting heeft weten te overleven. Het antwoord schuilt in het ideaal van het vredig uitwisselen van kennis over taalkundige, religieuze en politieke grenzen heen, in een basishouding van vriendschap. Erasmus spreekt in dit kader vaak over het belang van “amicitia”. Een tweede begrip dat de inwoners van de République des Lettres (het Latijn wordt gaandeweg door het Frans verdrongen) zeer hoog in het vaandel hadden, is tolerantie. Met name vanaf ca. 1700 wordt tolerantie van andersdenkenden gezien als een noodzakelijke deugd om een zekere mate van eendrachtigheid tussen intellectuelen te waarborgen en oorlog en zinloze polemieken tegen te gaan.

Dit is een verhaal over vriendschap en tolerantie door de eeuwen heen, als belangrijke ethische waarde van een internationale geleerdengemeenschap. Deze gemeenschap bestond uit individuen, die zichzelf organiseerden, los van de instituties van kerk en staat, van religie en politiek.